دیپلماسی فوتبال - قسمت 1
فوتبال در سده اخیر حضور چشمگیري در تبادلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي و مهـم تـر از آن سیاسـی و بین المللی پیدا کرده است؛ به طوري که این ورزش باورها، نگرشها و عملکردها را تحت تأثیر خود قـرار داده است و به عنوان یکی از عوامل مـوثر در شـکل گیـري سیاسـت هـا و مناسـبات داخلـی و خـارجی مـی توانـد کارکردهاي متعدد اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و دیپلماتیک داشته باشد و تحولات زیادي را براي کشورها رقم بزند. از اینرو، ورزش و فعالیتهاي ورزشی از یک فعالیت بدنی یا نـوعی سـرگرمی فراتـر رفتـه و اهـداف و کارکردهاي مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي، سیاسی و بینالمللی پیدا کرده است. تحلیل نظریات و مبـانی پژوهش نشان میدهد از میان پدیدههاي مختلف، فوتبال به عنـوان یکـی از مصـادیق برنامـه هـاي روابـط بـین کشورها توانسته جایگاه ویژهاي در میان برنامههاي کشورهاي در حال توسعه براي بیـان خواسـته هـاي خـود از جامعه جهانی داشته باشد. جا دارد کارکردهاي سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی فوتبال و آثار و تبعات آن بر سطح تعاملات بین دولتها و دیگران بازیگران بین المللی تئوریزه و مفهوم سازي شود.
بر اساس یافته هـاي این پژوهش کارویژهها و کارکردهاي دیپلماسی فوتبال میتواند به مثابه تقویـت هویـت ملـی، بـه عنـ وان ابـزار توسعه، ابزار صلح و آشتی، ابزاري براي نوع دوستی و بهبود مناسبات، ابزار قدرت نرم، ابزاري براي همگرایی گفتگو در بعد ملی و بین المللی کشورها به کار رود. این مقاله با روش توصـیفی - تحلیلـی تنظـیم شـده اسـت .
روش جمع آوري داده ها مبتنی بر مطالعه اسنادي و کتابخانهاي و بررسی مقایسه است.
واژگان کلیدي: فوتبال، دیپلماسی، دیپلماسی فوتبال و جام جهانی فوتبال
مقدمه دیپلماسی فوتبال
ورزش در عصر کنونی به عنوان یکی از شاخصهاي توسعهیافتگی هر جامعهاي محسوب میشود و بعید است جامع هاي پیدا شود که پیشرفته باشد، اما در بعد ورزش، عقب افتاده باشد، زیرا ضرورت پیشرفت یـک جامعـه، فعالیتهاي فوق برنامه ورزشی و حرکتی است(حبیبی، ایسنا، 10/9/94 .(براساس منشور بینالمللی تربیت بدنی و ورزش سازمان یونسکو که در سال 1978 میلادي به تصـویب رسـید، ورزش بخشـی اساسـی از آمـوزش و
فرهنگ است که روابط اجتماعی را غنا میبخشد و جوانمردي را ترویج میکند. ورزش میتواند در بـازي هـا و رخدادهاي بینالمللی به مثابه زبانی جهانشمول و مشترك میان مردمان جهان عمل کند. در بـازي هـاي المپیـک، آدمیان با نژادها، مذاهب، قومیتها و ملیتهاي مختلف به این زبان با هم سخن میگویند. افراد و فرهنگها در رخدادهاي ورزشی در صلح به یکدیگر میپیوندنـد (محـرم زاده، 1385 .(در کنـار ایـن امـر، ورزش طرفـداران بسیاري در سراسر جهان دارد و به مثابه نوعی عامل میانجیگري در رخدادها و رقابتهـاي ملـل بـا هـم عمـل میکند و بدین ترتیب بر زندگی شخصی افراد تأثیر میگذارد. این عامهپسندي و جذابیت جهانی ورزش، افـراد را قادر میسازد از مرزهاي ملی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادي- اجتماعی خود فراتر روند. از اینرو، فوتبال به عنوان یکی از جلوههاي جهانی مقدمات آشنایی و افزایش آگاهی اعضا از اهـداف مشـترك ملّی و اجتماعی را فراهم می کند؛ در عین حال به ایجاد ارتباطات هماهنـگ بـین اعضـا و گـروه هـاي مختلـف همانند تماشاگران و مردم یک کشور می انجامد. صاحبنظران و پژوهشگران حوزههاي مختلف جامعـه شناسـی،
روانشناسی، روابط بینالملل و ... براي ورزش و مسابقات و جشنوارههاي ورزشی کارکرد، اهداف و نقشهـاي مختلفی تبیین نمودهاند که میتوان به مسائل مختلفی همچون تشکیلات سازمان یافته، گسترش روابط بین المللی و ارتباطات فرهنگی، کمک به دیپلماسی عمومی، تقویت تفاهم و توسعه صلح، تقویت و همبستگی و مشارکت اجتماعی و تحکیم روابط و پیوندهاي اجتماعی، نوعی سرگرمی و تفریح عمومی و رسـانه اي، ارتقـا ي سـلامت روانی و جسمی، افزایش اعتماد، رشد توریسم، تخلیه هیجانات و انفعالات روحی، پـرورش اخـلاق انسـانی و اجتماعی، تقویت و ارتقاي سرمایههاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و انسانی، ترویج مکانیسم یادگیري، ایجـاد بستر براي شکلگیري باورها، مهارت ها، رفتارها، عادات، نقشها و هویت و ... اشاره کرد.
فوتبال همواره به واسطه جذابیت و توجهات جامعه بینالملل به دلیل ساختار سازمانی از زمان شروع خود سهم وافري در نزدیکی ملتها و حلّ و فصل مشکلات و حتی بروز تفاهمـات میـان طـرف هـاي درگیـر داخلـی و بین المللی در حوزههاي مختلف داشته است، چرا که این امر در طبیعت ورزش فوتبال ریشه دارد و ورزش یک محیط آماده و مناسب و عامل تطیف کننده کشمکشها و مدخلی طبیعی براي ملاقاتهاي بینالمللی بـه شـمار
می آید. بدین جهت فوتبال از توانایی تصعید و والایش عوامل درگیري و تبدیل آنها به یک رقابت شرافتمندانه برخوردار است بدین جهت، ورزشی مانند فوتبال به عرصهاي تبدیل شده که ملتها بتوانند خود را با دیگـران مقایسـه کننـد و بخشی از جهان شوند و ملتهاي کوچک و درجه دومی که هماورد قدرتهاي بزرگتر نیستند مـی تواننـد بـه جنگ ورزشی و فوتبالی کشورهاي بزرگ تر بروند و اگر شکست آنها در عرصه سیاسی و نظامی میسر نیست، آنها را میدان فوتبال شکست دهند. تلاش و رقابت کشورها براي موفقیت در جام جهانی فوتبال و کسب مقـام اول چنان شدید و پرهزینه بوده است که برخی مواقع از آن به یک جنگ جهانی تعبیر می شود؛ جنـگ جهـانی دیگري که در عرصه ورزش بین قدرت هاي اصلی این رشته انجام می گیرد و پیروزي هر یک افتخاري بسـیار
بزرگ قلمداد می شود تا جایی که براي یک کشور، حضور در جـام جهـانی فوتبـال بسـیار
پرمعناتر از عضویت در شوراي امنیت سازمان ملل است و قهرمانی فوتبال در یـک
منطقه یا قاره براي دولتمردان پر اهمیتتر از شکوفایی علمی و اقتصادي است. امروزه هویت ملی بسـیاري از کشورها با تیم فوتبالشان رقم می خورد، نه با مفاخر و آثار ماندگار علمی، ادبی و هنري شان
به طور مثال، مراکش به طور رسمی نامزدي خود را براي میزبانی رقابت هـاي جـام جهـانی فوتبـال 2026 اعلام کرده است. در صورت قطعی شدن نامزدي مراکش تنها رقیب تاییـد شـده ایـن کشـور، آمریکـا ، کانـادا و مکزیک است که به عنوان میزبان مشترك وارد این رقابت ها خواهند شد(باشگاه خبرنگاران جوان، در کشور ما، فوتبال به عنوان محبوبترین و پرهیجانترین ورزش حرفهاي، هزاران نفر از جوانان ایرانـی را بـه عنوان ورزشکار، مربی، داور و دستاندرکار امور اجرایی به خود مشغول داشته و فراتر از آن، میلیونهـا تـن از جوانان مشتاق را به عنوان طرفداران پرشور یا تماشاچیان علاقهمند درگیر کرده است. برگـزاري مسـابقه هـا در سطوح گوناگون باشگاهی، ملی و بینالمللی، ابزار و مسـیري بـراي توسـعه ورزش حرفـه اي اسـت و بازتـاب گسترده آن در رسانههاي جمعی بویژه تلویزیون، فوتبال را اینگونـه محبـوب ایرانیـان سـاخته اسـت جشن گرفتن در خیابانها، پدیده جدیدي که با پیروزي ایران در بازي با استرالیا آغاز شد و ایـران شاهد مراسم کارناوال مانندي بود که در آن میلیونها زن و مرد هیجان زده، بـه خیابـان هـا و میـادین شـهرهاي کوچک و بزرگ ریختند و پس از آن براي بازي ایران و آمریکا در اول تیر 1377 گستردهتر شد. مسـابقه اي کـه
می بایست دو کشوري را که از سال 1358 به لحاظ سیاسی با یکدیگر قهر بودند، در مقابل هم قرار دهد. جداي نتایج دیپلماتیک بینالمللی احتمالی، این بـازي خیلـی بیشـتر در چـارچوب داخلـی مسـائل ایـران مهـم بـود .
بزرگداشتی که به دنبال این بازي در ایران رخ داد، نقطه عطفی در تحولات داخل ایران بود. اینـک ، مـردم بـراي هر اتفاق کوچکی به شادي می پردازند؛ حال آن که پیش از این، این بزرگداشـت هـا در محـدوده ورزشـگاه هـا انجام می شد .
در این راستا گرهارت به نقل از رحمتاالله صدیق می نویسد: «شاید یکی از دلایل اشتیاق زیاد فوتبال در ایـران، این باشد که فوتبال به ایرانیان این اجازه را می دهد که خودشان را با بقیه جهان مقایسه کنند. آنان بـدین گونـه می توانند بخشی از جهان باشند. یکی از تماشاچیان ایرانی در مورد پیروزي تیم ایران بر ایالات متحده در جـام جهانی می گفت: «ما ناچار بودیم این بازي را ببریم تا دیدگاه جهانیان را نسبت به خودمان تغییر دهیم. این کـه
ما اینجا هستیم و ما ثابت کردیم اینجا هستیم»
همان گونه که بیان شد فوتبال به عنوان یکی از مهمترین رشتههاي ورزشی است که نسل جدید بـ ه آن تنهـا بـه عنوان ورزش نگاه نمی کنند، بلکه آن امري را فرهنگی- اجتماعی می داند. در سالهاي گذشـته رونـد افـزایش ورزشگاه ها و باشگاههاي ورزشی و اختصاص بودجه کشوري براي ایجاد امکانات و شـرایط ورزشـی نشـان از توجه به ورزش و بویژه فوتبال در کشور است. بنابراین باید از مزایا و فرصتهایی کـه از مسـابقات گونـاگون ورزشی به دست می آید براساس برنامه مدون و مشخص براي منافع ملی و توسعه همه جانبه کشور بهره برد و در عرصه هاي منطقهاي و بینالمللی نیز براي توسعه روابط بینالمللی و ترویج ارزشهاي ایرانی اسلامی استفاده کرد.
در این مقاله با این فرضیه که گستردگی و تأثیرگذاري فوتبال به مثابه یک روند رو به رشد جهانی کـه آن را بـه یک ابزار مهم دولتها براي دیپلماسی عمومی تبدیل کرده است، در صددیم بررسی کنیم:
- ارتباط دیپلماسی و فوتبال چگونه است؟
- چه ضرورتی دارد که فوتبال در روابط ملی و بینالمللی کشورها مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد؟
- دیپلماسی فوتبال چه کارکردهایی در بعد ملی و بینالمللی براي کشورها خواهد داشت؟
اینها سئوالات پژوهش هستند که تلاش می شود بدان ها پاسخ داده و حداقل برخی از ابهامـات از زوایـاي آن زوده شود.
ادامه دارد .....