باشگاه تراکتورسازی تبریز
باشگاه تراکتورسازی تبریز یکی از معتبرترین باشگاه های ایران است که در سال 1329 به همت مدیرانی علاقمند و ورزش دوست چون مهندس راستگار وحسین اردبیلی با امکانات اولیه تشکیل گردید.
در تشکیل تیم تراکتورسازی تبریز آقای رضا نحوی با همکاری سایر ورزشکاران زحمات زیادی را متحمل شده و جذب فوتبالیست های مطرح تیم تراکتور سازی تبریز به عهده این شخص واگذار شده بود.
در اولین تیم تراکتورسازی تبریز بازیکنانی چون حسام گلزار، حمید علاف بنایی، یعقوب آباذری، رضا فروغی، صمد رسولی، داریوش حاج رشیدی، رحمان قرقیش، سید افصحی و … حضور داشتند.

تاریخچه تراکتورسازی تبریز
تراکتورسازی تبریز پیش از انقلاب
تراکتورسازی در سال 1354 به جام تخت جمشید صعود کرد. آنان در جام تخت جمشید 1354 شرکت کردند و در میان 16 تیم، در جایگاه شانزدهم ایستاده، به دستهٔ پایین تر سقوط کردند. پس از یک سال دوری از سطح اول لیگ فوتبال ایران، آنان در جام تخت جمشید 1356 شرکت کرده و جایگاه پنجم را کسب کردند.
در این دوران، سرمربی تراکتورسازی حسین فکری بود و بازیکنانی چون پرویز مظلومی ، عباس کارگر و ابراهیم کیان طهماسبی در این تیم بازی می کردند. تراکتورسازی در جام تخت جمشید 1357 هم حاضر بود و تا پیش از تعطیلی مسابقات به دلیل وقوع انقلاب 1357، در جایگاه نهم جدول بودند.
این باشگاه در جام حذفی 1356 -که اولین دوره جام حذفی بود نیز به فینال راه یافت؛ اما در بازی پایانی، نتیجه را به ملوان بندرانزلی باخته و نایب قهرمان شد. در این سال ها ماشین سازی نیز به عنوان تیمی از شهر تبریز و قدرتی موازی با تراکتورسازی در فوتبال ایران حاضر بود.

تراکتورسازی تبریز در دهه 1360
در دهه 1360 به دلیل وقوع جنگ ایران و عراق، لیگ فوتبال ایران تعطیل بود و تنها جام های استانی برگزار می شد و تراکتورسازی در لیگ فوتبال تبریز بازی می کرد. در سال 1365، منتخب تبریز متشکل از بازیکنان تراکتورسازی و ماشین سازی به فینال لیگ استانی قدس راه یافت، ولی از تیم استان اصفهان شکست خورد و دوم شد.
در این دهه بازیکنانی مانند احد شیخ لاری، حسین قوی فکر، غلامرضا باغ آبادی و امیر داداش ضیایی بازیکنان برجسته تراکتورسازی بودند که در تیم ملی فوتبال ایران نیز بازی کردند. در سالیان پایانی این دهه، واسیلی گوجا مربی اهل رومانی به تراکتورسازی آمد.

تراکتورسازی تبریز دهه 1370 و آغاز دهه 1380
واسیلی گوجا، تیم های پایه تراکتورسازی را زیر نظر گرفت و به کارهای بنیانی پرداخت. تراکتورسازی متحول شد و دوران موفقی را گذراند. آنان در لیگ آزادگان 1371 در گروه یک بالاتر از استقلال و کشاورز اول شدند، اما در پلی آف با باخت به پاس تهران، به مقام سوم رسیدند.
در این تیم که بهترین نتیجه تاریخ تراکتورسازی در لیگ را به دست آورد؛ احد شیخ لاری بعنوان کاپیتان تیم،کریم باقری، سیروس دین محمدی وحسین خطیبی حضور داشتند. اسماعیل حلالی و علی باغمیشه نیز از آن تیم به تیم ملی فوتبال ایران راه یافتند.
تراکتورسازی در سال 1373 با باخت به بهمن در جام حذفی، برای بار دوم در این جام دوم شد. با رفتن بازیکنان کلیدی از تیم، دوران افت باشگاه آغاز شد. محمدحسین ضیایی، جای گوجا را گرفت و بازیکن–مربی تیم شد.
باشگاه در لیگ آزادگان 1379، آخر می شود ولی با این وجود سال بعد به حکم فدراسیون فوتبال ایران در لیگ حرفه ای تازه تاسیس شرکت می‎کند. آنان در لیگ برتر فوتبال ایران ‎80-81 با مربیگری رضا وطنخواه و محمود یاوری باز هم در لیگ آخر شدند و این بار به دسته پایین تر سقوط کردند.

تراکتورسازی تبریز دوران دسته اول:1381-1388
تراکتورسازی هفت فصل را در لیگ دسته اول فوتبال ایران سپری کرد، و نتوانست به جام خلیج فارس صعود کند. تراکتورسازی در این هفت سال تنها یک بار پلی آف رسید، و با باخت به شیرین فراز کرمانشاه فرصت صعود را از دست داد.
در این سالیان ارنست میدندروپ، فرشاد پیوس، احد شیخ لاری از مربیان باشگاه بودند. سرانجام تراکتورسازی در فصل 88-87 و با مربی گری فراز کمالوند به لیگ برتر صعود کرد.

ورزشگاه خانگی تراکتور سازی
ورزشگاه یادگار امام تبریز دومین ورزشگاه بزرگ ایران است و گنجایش دقیق آن 66٬833 نفر می باشد. با این حال، در برخی از بازی های باشگاه تراکتورسازی که در این ورزشگاه برگزار شده اند، جمعیتی بیش از ظرفیت این استادیوم، وارد آن شده اند؛

آن چنان که در یکی از بازی های این باشگاه در مقابل باشگاه سپاهان، حدود 125،000 نفر در ورزشگاه حضور داشته اند. این ورزشگاه از سال 1368 خورشیدی شروع به ساخت گردید و یکی از 14 مکان ورزشی دهکده المپیک تبریز به شمار می رود؛ به طوری که از مجموع 360٬000 هکتار مساحت این دهکده، 12٫5 هکتار به ورزشگاه یادگار امام اختصاص یافته است.
ورزشگاه یادگار امام به جهت نبود برخی امکانات موردنیاز، نیمه کاره مانده است؛ امکانات رفاهی، جایگاه خبرنگاران، حفاظ های امنیتی لازم، رختکن برای تیم ها، سرویس های بهداشتی، سیستم های صوتی، نیمکت ذخیره ها و وضعیت نامناسب راه دسترسی از مهم ترین مشکلات این ورزشگاه است.
همچنین به دلیل طولانی شدن زمان افتتاح ورزشگاه یادگار امام، سازه های بتنی و فلزی آن فرسوده شده اند و نیاز به بازسازی دارند. این ورزشگاه در بین طرفداران و هواداران تیم تراکتورسازی به ورزشگاه سهند معروف می باشد.

نمادهای تیم تراکتور سازی تبریز
تیم تراکتور سازی تبریز در بین هوادارانش به «تراختور» معروف است.برخی نیز آنان را «گرگ های سرخ» می نامند. شعارهایی از قدیم در میان هوادارن تراکتورسازی در ورزشگاه رواج دارد که مشهورترین آن‏‏‎ها «داغلاری سؤکر…»، «ئیل یاتار، طوفان یاتار، یاتماز تراختور بایرقی» و «یاشاسین آذربایجان» هستند.

رقبای سنتی تراکتور سازی
بازی های تراکتورسازی در برابر تیمهای پرسپولیس و استقلال پس از صعود مجدد به لیگ برتر در سال 88 پربیننده و حساس بوده اند؛ هواداران تراکتوری حضوری پرشمار در استادیوم آزادی تهران و در برابر سرخابی ها و در مواردی بیش از هواداران تیم تهرانی داشته اند.
حاصل کار این تیم در فصول نهم تا یازدهم لیگ برتر و در برابر استقلال، کسب سه تساوی و دو برد و یک باخت بوده است که دو برد متوالی در لیگهای دهم و یازدهم در استادیوم آزادی به دست آمده اند. در چارچوب یک بازی از هفته هجدهم لیگ دهم، تراکتورسازی موفق شد با گل کرار جاسم، پرسپولیس را پس از 17 سال شکست دهد.
خداداد افشاریان داور میدان، این رقابت را سخت ترین بازی عمرش دانست. کرار، ستاره آن فصل تراکتورسازی در این بازی به دلیل نواختن سیلی به گوش محسن خانبان کمک داور بازی اخراج شد. اولین برد تراکتور در برابر پرسپولیس و در استادیوم آزادی، در هفته پانزدهم لیگ یازدهم به دست آمده است.

بازیکنان شاخص تراکتورسازی تبریز:
میرمجید ناظمی، رحیم مه نمای اقدم، حسن آذرنیا، پرویز مظلومی، احد شیخ لاری، کریم باقری، سیروس دین محمدی، یونس باهنر، ستار همدانی، اسماعیل حلالی، علیرضا نیک مهر، حسن صادقیان، غلامحسین دین محمدی، جواد شالچی، رسول خطیبی، ابوالفضل حاجی زاده،علی کریمی، کریم انصاری فرد، محمد نصرتی، آندرانیک تیموریان، مهدی کیانی، جاسم کرار، محمدرضا اخباری، حسین خطیبی، علی ابراهیمیان

مدیران باشگاه تراکتورسازی
رشید اردبیلی(57-1350)
علیرضا نجف لو(60-1359(
یوسف شفیعی(68-1360)
کریم پاداش(70-1368)
سعید مویدفر(73-1370)
کاظم امانی(80-1374)
داریوش سرخوش(81-1380)
خسرو عبدالله زاده(82-1381)
اکبر گهرخانی(83-1382)
اکبر فیاض(85-1384)
کریم ملاحی(86-1385)
خسرو عبدالله زاده(87-1386)
ناصر شفق(89-1387)
محمدحسین جعفری(92-1389)
حمید زینی زاده(93-1392)
جمشید نظمی(93-1392)
سعید عباسی(95-1393)
مصطفی آجرلو(97-1395)
عباس الیاسی(1397)
صادق دروگر(1397)
علیرضا اسدی(1397)
ایوب بهتاج(1397)
عباس الیاسی(98-1397)
غلامرضا صادقیان(1398)
میرمعصوم سهرابی(1398-1399)
محمد علیپور(1399-تاکنون)

مربیان تراکتورسازی تبریز:
اسماعیل هاشمی، بیوک صباغ، رضا بیاتی، محمد فکری، هدایت مهابادپور، حسام گلزار، حسن آذرنیا، جواد موسوی، واسیلی گوجا، یوان دیمترو، محمدحسین ضیایی، ستار نوبری، بوریس تیبیلیوف، فیروز کریمی، رضا وطن خواه، محمود یاوری، احد شیخ لاری، حمید علیدوستی، ارنست میدن دروپ، فرشاد پیوس، محمد پورمند(موقت و یک بازی)، فراز کمالوند، تونی اولیویرا،امیر قلعه نوعی، مجید جلالی، غلامرضا باغ آبادی(موقت و یک بازی)، رسول خطیبی، یحیی گل محمدی، مجتبی حسینی(موقت و یک بازی)، ارطغورل ساغلام، جان توشاک، محمد تقوی، ژرژ لیکنز، مصطفی دنیزلی، احد شیخ لاری(موقت)، ساکت الهامی،علیرضا منصوریان،رسول خطیبی

تراکتورسازی تبریز و مسائل قومیتی
با اینکه تراکتورسازی تنها یک باشگاه ورزشی است، اما امروزه برای هوادران این تیم در ایران جذابیتی فراتر از این دارد و به پدیده‎ای اجتماعی و ناسیونالیستی بدل شده‎است؛ درصد بالایی از طرفداران، چندان به بازی فوتبال و نتایج اش کار ندارند و به دنبال یک تجمع بی خطر هستند تا وجود خود را ابراز کنند، بگونه ای که برخی از هواداران تراکتورسازی رابطه خود و آذربایجان را با باشگاه فوتبال بارسلونا و کاتالونیا مقایسه می کنند؛

عده ای این مقایسه را منتسب به گروهای تجزیه طلب و پان ترک می داند. حمیدرضا صدر در این باره می گوید:
«اتفاق خوبی که شاهد آن هستیم، شور و هیجانی است که طرفداران تیم تراکتور سازی تبریز نسبت به تیم شهر خودشان نشان می دهند. این وسط فقط فوتبال نیست که این میزان از علاقه را برانگیخته است. مسائل قومی و زبانی باعث به وجود آمدن نوعی دوستی بین هواداران و باشگاه تراکتورسازی شده که به زعم من رخداد خوشایندی برای فوتبال ایران است.»
علاوه بر این، بازی‎های این تیم به طور ضمنی صحنه استفاده برخی از گروههای قوم گرا و پان ترک شده است. این حرکات عمدتاً شامل سردادن شعارها و بردن پارچه نوشته‎هایی قوم گرایانه بوده و در مواقعی هم مضامینی در حمایت از کشورهای ترکیه و جمهوری آذربایجان داشته است.
حتی شماری از هواداران تراکتورسازی در مقاطعی، شعار «خلیج عربی» سر داده اند. این رویکردها در مواردی از طرف محافل ورزشی، سیاسی و بخشی از خود مردم آذربایجان مورد انتقاد قرار گرفته اند، این موضوع نمودهای سیاسی هم داشته‎ و در میان مسئولان سیاسی حکومت ایران حساسیت ایجاد کرده‎است.
واکنشهای حکومت به اینگونه مسائل در میان هواداران تراکتورسازی، به دستگیری، درگیری میان ماموران امنیتی و شعاردهندگان، جمع برخی پارچه‎نوشته‎ها از ورشگاه و برخی پوسترهای تراکتورسازی از چاپخانه ها انجامیده‎است.

افتخارات باشگاه تراکتورسازی تبریز
• 2 عنوان قهرمانی جام حذفی فوتبال ایران
• 2 عنوان نایب قهرمانی در لیگ
• 1 عنوان سومی در لیگ
• 2 عنوان نایب قهرمانی در جام حذفی
• 4 عنوان قهرمانی در منطقه
• 2 عنوان قهرمانی در استان
• 1 عنوان نایب قهرمانی در استان
• 3 عنوان قهرمانی در تبریز
• 2 عنوان نایب قهرمانی در تبریز
• 1 عنوان سومی در تبریز
• 1 عنوان قهرمانی در جام میلز هندوستان
• 1 عنوان قهرمانی در جام سرداران شهید آذربایجان
• 1 عنوان نایب قهرمانی در جام سرداران شهید آذربایجان

نتایج کلی تیم در ادوار مختلف لیگ:
رتبه:10 - حضور:17 دوره - بازی:464
برد:154 - مساوی:158 - باخت:152
گل زده:519 - گل خورده:518 - تفاضل:+1 گل - امتیاز:571

حضور تراکتورسازی در بازیهای آسیایی
تراکتورسازی در اولین تجربه آسیایی خود با تیم های الجزیره امارات، الجیش قطر و الشباب عربستان همگروه بود و پس از یک شروع توفانی و پیروزی پرگل مقابل الجزیره در یادگار امام رفته رفته نتایج این تیم دچار نوسان شد تا اینکه با یک پیروزی، یک مساوی، چهار شکست و چهار امتیاز شاهد حذف نماینده کشورمان در اولین تجربه آسیایی اش در مرحله گروهی بودیم.
در سال 2014 تراکتورسازی دومین حضور آسیایی خود را نیز با ناکامی به پایان رساند. این تیم در این دوره در گروه C با تیم های العین امارات، الاتحاد عربستان و لخویای قطر همگروه بود و در مواجهه با این حریفان پر قدرت و متمول کاری از پیش نبرده و همانند سال قبل با رده چهارم کار خود را به پایان رساند. این تیم در پایان دور گروهی با یک برد، دو مساوی، سه شکست و 5 امتیاز در قعر جدول گروه قرار گرفت و بازهم موفق به صعود از گروه خود نشد.

سال 2015 و سومین حضور متوالی سرخ پوشان شهر تبریز در لیگ قهرمانان آسیا بازهم حاصلی برای این تیم در پی نداشت. این تیم با هدایت تونی الیویرای پرتغالی در گروه دوم با تیم های الاهلی عربستان، الاهلی امارات و نسف قارشی ازبکستان همگروه بود و باز هم نتوانست تعداد بردهای خود را از عدد یک فراتر ببرد و با یک پیروزی، یک مساوی، چهار شکست و چهار امتیاز بازهم کار خود را با قعرنشینی به پایان رساند.
سرانجام پس از سه دوره ناکامی تراکتورسازان در سال 2016 با ارائه بازی های تحسین برانگیز و کسب نتایج عالی یک هفته زودتر جشن صعود خود را به دور حذفی برپا کردند تا سرانجام به طلسم حضور در دور حذفی لیگ قهرمانان آسیاخاتمه ببخشند.